Woonsleutels

Dakloosheid los je op met een woning. Daarvoor zijn woningen nodig. Die kun je bouwen, maar er is ook veel bestaand vastgoed dat geschikt gemaakt kan worden voor bewoning. Bijvoorbeeld leegstand vastgoed, delen van kantoorgebouwen of een zolder van een buurthuis. Door een coalitie te vormen van maatschappelijk betrokken ondernemers, maatschappelijke initiatieven en woningbouworganisaties kun je relatief goedkoop veel woonplekken realiseren. Dat start met de ambitie: het realiseren van woonplekken waar mensen mogen blijven wonen.

Goed voorbeeld
Bedrijf en Samenleving heeft in Haarlem al zeventien woonplekken voor dak- en thuisloze jongeren gerealiseerd door vier panden woonklaar te maken. Als gemeente is een dergelijk project ook zelf gemakkelijk op te zetten in samenwerking met lokale ondernemers.

Unique selling points

• Bestaanszekerheid voorop: pas met een eigen woonplek kan iemand aan zijn toekomst werken

• Het woonklaar maken van een pand kan met hulp van donateurs, ondernemers of met overheidsfinanciering

• Geen nieuw vastgoed nodig, slechts ombouwen van bestaande (woon)ruimte

Aan de slag

Volg het stappenplan voor het realiseren van permanente woonplekken.

Zie ook sleuteloplossing Van kantoor naar woning

Housing First biedt dakloze mensen een huis. Zo krijgt iemand direct en zonder voorwaarden een zelfstandig permanent huurcontract op eigen naam. De rust en zekerheid van een eigen huis biedt ruimte om aan de toekomst te werken. Housing First-begeleiding wordt uitgevoerd door een zorgorganisatie, een of meer woningcorporaties verhuren de woningen. De gemeente voorziet waar nodig in (financiële) bestaanszekerheid.

Het Housing First-model is ontwikkeld in Amerika voor dakloze mensen met meervoudige problematiek. In Canada is het Housing First-model gericht op jongeren ontwikkeld. In Finland is Housing First ontwikkeld tot een systeemaanpak gericht op alle (dreigend) dak- en thuisloze mensen. Zowel voor de model- als de systeemaanpak zijn 'huisvesting is een mensenrecht' en 'passende zorg en ondersteuning' de basis.

Goed voorbeeld

Er zijn ongeveer vijftig 'Housing First-praktijken' in Nederland (modelaanpak). In zeven steden wordt Housing First voor jongeren ingezet. Steeds meer steden kiezen hiernaast voor een Housing First-systeemaanpak ('Wonen Eerst'). Hierbij wordt Housing First ingezet voor een bredere groep. Goede voorbeelden hiervan zijn: Den Bosch en 'Eerst een Thuis' in Utrecht.

Unique selling points

• Wereldwijd meest onderzochte en beproefde aanpak voor duurzaam beëindigen dakloosheid

• Housing First is bewezen effectief en deelnemers beoordelen het gemiddeld met een 8,7

• Mensen in een Housing First-traject krijgen ambulante begeleiding, dit wordt gefinancierd door de gemeente, zorgverzekeraar en/of Dienst Justitiële Inrichtingen

Aan de slag
Gebruik het raamwerk voor Housing First Jongeren. School jezelf via de workshops en trainingen van de Housing First Academie.

Zie ook sleuteloplossing Weg met de opvang!

Preventie van dak- en thuisloosheid is ook: jongeren in staat stellen snel een (nieuwe) woning te betrekken. Opties voor een betaalbare woning zijn schaars en dienen zich vaak ineens aan. 'Betaal volgende week de borg en eerste maand huur', is de boodschap die je dan hoort. Betaal je niet, dan gaat de woning aan je voorbij. Zo blijven jongeren onnodig lang in de opvang. Vanuit de bijzondere bijstand hebben jongeren vaak recht op financiële ondersteuning, maar die is niet altijd snel genoeg. Met een supersnelle procedure of maatwerkbudget kan je als gemeente snel doen wat nodig is.

Goed voorbeeld
Participatieconsulenten voor dak- en thuisloze mensen in de gemeente Maastricht vergoeden voor iedereen die dakloos is en een woning vindt automatisch borg en eerste huur en - indien nodig - ook inrichtingskosten. Dit wordt ook regelmatig toegepast om dakloosheid te voorkomen.

Unique selling points

• (Dreigend) dak- en thuisloze mensen hebben meer kans op een woonplek

• Hoe eerder iemand terecht kan in een woning, hoe beter

Aan de slag
Meer weten? Neem contact op met Kansfonds of leer over ruimte voor maatwerk via de Doorbraakmethode.

Zie ook sleuteloplossing Inrichtingskosten

Het grootste deel van de woningzoekenden in Nederland is alleenstaand. Terwijl onze woningvoorraad vooral berekend is op meerpersoonshuishoudens. Het loont dus om woningen te splitsen. Woningsplitsen kan op drie manieren: zachte splitsing, bouwkundige splitsing en kadastrale splitsing. Met name zachte splitsing en bouwkundige splitsing zijn oplossingen waar woningcorporaties en particuliere verhuurders meer mensen mee aan een woonplek kunnen helpen.

Goed voorbeeld
Talis heeft ruim twee jaar positieve ervaring met zachte splitsing. Hierbij verkamert Talis eengezinswoningen en wordt een extra badkamer toegevoegd. Zo kan dezelfde woning twee eenpersoonshuishoudens huisvesten.

Woningcorporatie Zayaz boekt goede resultaten met bouwkundige splitsing. Hierbij wordt een eengezinswoning opgedeeld in bijvoorbeeld een beneden- en een bovenwoning.

Unique selling points

• Woningsplitsing is meestal vrij makkelijk uitvoerbaar in ruime woningen

• Deze oplossing sluit goed aan bij de toename van eenpersoonshuishoudens in Nederland

Aan de slag

Lees de rapportage van Platform 31 over woningsplitsing door woningcorporaties in de praktijk. Zie voor meer informatie de website van Talis en Aedes.

Jongeren die dak- en thuisloos zijn, of dat dreigen te worden, ervaren veel bestaansonzekerheid. Een combinatie van drie dingen die bestaanszekerheid bieden zijn: een zelfstandige woning vanaf de start van een traject, een ‘warm netwerk’ van begeleiders en een budget om snel financiële gaten te kunnen dichten wanneer dat nodig is. Alles om te zorgen voor een snelle ‘herstart’ en verbetering van de kwaliteit van leven van de betreffende jongere.

Goed voorbeeld
Project 010 in Rotterdam werkt al een paar jaar met deze aanpak voor (dreigend) dak- of thuisloze jongeren tussen 17 en 23 jaar. Een evaluatie liet zien dat de snelle beschikbaarheid van een woning zorgt voor rusten een beter welbevinden. Deelnemers waardeerden hun leven gemiddeld met een rapportcijfer 4 vóór Project 010. Dit cijfer stijgt naar een 8 tijdens het traject.

Unique selling points

• De combinatie van een woning, een netwerk en een potje geld biedt jongeren zo snel mogelijk bestaanszekerheid

• Vroeg ingrijpen voorkomt problemen later in het leven

Aan de slag

Lees hier meer over Project 010 incl. het evaluatierapport en aanbevelingen.

Er zijn particuliere woningeigenaren die graag hun woning op een sociale manier verhuren. Zij weten niet altijd hoe ze dit kunnen doen. Ze hebben geen tijd voor extra bureaucratie en willen ook financiële zekerheid voor de betaling van de borg, eerst maand huur en een garantstelling. Een platform voor sociale verhuur biedt een oplossing. Op het platform kunnen verhuurders hun huurwoningen verhuren aan ‘stabiele huishoudens’ met iets extra’s. Het platform faciliteert de totstandkoming van de huurovereenkomst en geeft financiële zekerheid voor de verhuurder. Daarnaast wordt de voor een huishouden benodigde ondersteuning opgezet en/of gecontinueerd.

Goed voorbeeld
In andere landen is deze platformfunctie toebedeeld aan wat wij woningcorporaties noemen. In de Verenigde Staten kunnen mensen een voucher voor social housing krijgen. Met die voucher kunnen ze ook particuliere verhuurders betalen. In België betrekken woonmaatschappijen ook particuliere huizen in hun verhuur. In Schotland is er een speciale organisatie Homes for Good met een beheerdersfunctie voor mensen die hun woning op een sociale manier willen verhuren. Voor zover wij weten bestaat dit platform in Nederland nog niet.

Unique selling points

• Huishoudens stromen makkelijker door naar een betere woonplek

• Verhuurders kunnen zonder financieel risico sociale impact maken

• We doen een beroep op maatschappelijke betrokkenheid van particuliere verhuurders en/ of woningbeleggers

Aan de slag

Leer over Homes for Good in Schotland. Wil jij ermee aan de slag? Meld je dan bij Kansfonds en programmaleider Anne Damen denkt met je mee.

Gemengd wonen betekent dat in een gebouw verschillende groepen mensen gehuisvest zijn, vaak met een aantal gezamenlijke voorzieningen. Je hebt een eigen woning, maar er zijn ook ruimtes waar je elkaar kan ontmoeten, samen kan koken of activiteiten kan ondernemen. In een community vullen bewoners elkaar aan en is er ondersteuning waar nodig. Soms hoeven huurders minder huur te betalen in ruil voor het werk dat ze voor de community verrichten.

Goed voorbeeld
De Tafelberg in Amsterdam-Zuidoost biedt vanaf het najaar van 2024 plek aan 290 (woon)starters; jongeren die (enige) begeleiding nodig hebben, studenten en jongwerkenden. Ook maatschappelijk ondernemers krijg een plek. Zo ontstaat een community waarbij wonen, leren, werken en ontspannen wordt gecombineerd.

In Utrecht is met het 'Living Lab' ook veel ervaring opgedaan met gemengd wonen-projecten. Vanuit Living Lab zijn 200 mensen permanent gehuisvest in gemengde woonvormen en in zelfstandige woningen verspreid over de regio.

Unique selling points

• Een woonplek en een gemeenschap waar je welkom bent

• Doordat bewoners meer naar elkaar omkijken is minder professionele inzet nodig

• Er is al veel kennis over wat werkt, o.a. door onderzoek van Ontwikkelwerkplaats Gemengd Wonen naar gemengd wonen

• Er zijn subsidieregelingen voor gemengde woonvormen, zoals de regeling ‘intergenerationeel wonen’ om jongeren te stimuleren te wonen in geclusterde woonvormen waar overwegend ouderen wonen

Aan de slag

Lees hier meer over De Tafelberg en over Living Lab.

Sommige mensen wonen in een te grote woning. Bijvoorbeeld doordat hun gezinssamenstelling is veranderd. Vaak is het voor hen lastig of financieel ongunstig om te verhuizen naar een kleinere woning. Maar ‘doorstroom’ is juist wel een oplossing voor mensen die een (grotere) woning zoeken. En dus loont het de moeite om mensen te stimuleren om te verhuizen naar een passendere woning. Dit kan bijvoorbeeld door een verhuisvergoeding te bieden, inzetten van doorstroommakelaars en te zorgen dat de huur in een nieuwe huurwoning (tijdelijk) hetzelfde blijft of lager wordt. Eén verhuizing brengt vaak een stroom aan verhuisbewegingen op gang. En daardoor komen er uiteindelijk ook meer passende woningen beschikbaar voor (dak- en thuisloze) jongeren.

Goed voorbeeld
In het project Van Groot naar Beter hebben drie woningcorporaties in Tilburg van oktober 2022 tot 1 april 2023 vijftig mensen weten te bewegen om te verhuizen naar een passender woning. De drie woningcorporaties werken daarin samen, huurders kunnen dus ook van woningcorporatie wisselen bij doorstroom. Ook in Amersfoort zijn er verschillende regelingen om de doorstroom te bevorderen. Het is voor deze oplossing wel van belang dat de beschikbare woningen ook terecht komen bij (dreigend) dakloze mensen. Dat is nog niet altijd het geval.

Unique selling points

• Maakt verhuizen toch aantrekkelijk en bevordert zo de doorstroom op de woningmarkt

• Zorgt dat gezinswoningen vrijkomen en er dus per saldo meer mensen een woning hebben. Door het verhuizen van één oudere kunnen gemiddeld drie mensen een volgende stap maken in hun wooncarrière

Aan de slag
Lees hier meer over de pilot in Tilburg en bijbehorende eindevaluatie van Van Groot naar Beter.

Zie ook sleuteloplossing Woning splitsen

In de Wmo 2015 staat iets leuks. Het right to challenge. Dit houdt in dat als een groep bewoners een overheidstaak beter en goedkoper zelf kan uitvoeren, dat die groep dat mag doen. Je kunt dit ‘uitdagingsrecht’ ook individueel en buiten de Wmo om inzetten. Kort gezegd: als iemand een oplossing heeft die zijn dak- of thuisloosheid beter en/of goedkoper oplost, mag diegene dit onbelemmerd uitvoeren. Met name voor jongeren is een eigen (woon)oplossing al snel beter en goedkoper dan standaard voorzieningen. De wooncrisis vraagt om dit soort maatregelen. Pak jij het op?

foto: Wardie Hellendoorn

Goed voorbeeld
Right to challenge is overal in het land in opkomst. Zo riep de gemeente Rotterdam haar inwoners op om challenges in te dienen.

Unique selling points

• Perspectief van de inwoner centraal! Die weet wat voor hem/haar/hen werkt

• Je kunt vaak veel maatschappelijk geld besparen door de oplossingen van iemand zelf te volgen. Zo zijn de kosten van een woonvoorziening vaak vele malen hoger dan de kosten van woonruimte die iemand via via weet te regelen – maar normaal niet kan betalen

Aan de slag

Lees hier ter inspiratie het 'Kompas Right to Challenge in de Wmo' van Movisie.

Het is voor dakloze mensen erg moeilijk hun recht op huisvesting te claimen. Het recht op huisvesting is namelijk niet afdwingbaar of bij de rechter te toetsen. Wat gemeenten wel zelf kunnen doen is het recht op huisvesting sterker vastleggen in hun plan van aanpak voor dakloosheid, huisvestingsverordening of woonvisie. Nog beter is het om een voorziening te organiseren die dakloze mensen in staat stelt hun recht te halen. Dat kan door een nieuwe voorziening op te richten of gebruik te maken van een als bestaande lokale ombudsman. Onderdeel van deze voorziening kan zijn dat mensen alleen, of als groep, een klacht kunnen indienen omdat ze vinden dat hun recht op huisvesting onvoldoende wordt verwezenlijkt.
Goed voorbeeld
In het woonbeleid van Canada is het "het voorkomen en uitbannen van dakloosheid" een belangrijke doelstelling. Bij het Canadese Federal Housing Advocate kunnen groepen "collectieve klachten" indienen over het nationale woonbeleid. Dichterbij huis heeft gemeente Arnhem het recht op wonen opgenomen in haar woonvisie. Is dat een eerste stap naar bijvoorbeeld een manier om in een huisvestingsverordening fatsoenlijke herhuisvesting vast te leggen bij een huisuitzetting?

Unique selling points

• Versterken van de rechtspositie van dakloze mensen

• Het recht geeft zekerheid en voorkomt dat dakloze mensen afhankelijk zijn van goede intenties

• Een tekst in de verordening is natuurlijk niet dé oplossing; er moet nog van alles gebeuren om dat te realiseren. Maar juist omdat een wettelijke basis voor het recht op huisvesting nu ontbreekt, is het een krachtig signaal om door een gemeenteraad te laten vaststellen

Aan de slag

Lees hier de Ontwerp-Woonvisie van gemeente Arnhem of zie hoe een klacht indienen bij het Canadese Federal Housing Advocate werkt. Wil je zelf hiermee aan de slag? Laat het Instituut voor Publieke Waarden weten. Dan denken we met je mee.

Vanaf juli 2023 zijn verschillende uitkoopregelingen van kracht voor boerenbedrijven die veel stikstof uitstoten. Hiermee kunnen 'piekbelasters' hun bedrijf verkopen aan de overheid. Bij één van de uitkoopregelingen (de lvb-plusregeling) is het de bedoeling dat boeren binnen 28 maanden na het tekenen van de uitkoopovereenkomst hun opstallen laten slopen. Tenzij er een andere bestemming voor de gebouwen is. De provincie bepaalt wat er met de grond gebeurt. De gemeente gaat over het bestemmingsplan en aanpassingen daarvan. De gemeente kan het erf herbestemmen, waarbij nieuwe woningen op het erf mogen worden gebouwd (ook wel ‘rood voor rood’ of ‘ruimte voor ruimte’ genoemd). Dit biedt een grote kans voor woningontwikkeling: in het algemeen en voor specifieke doelgroepen, zoals (dreigend) dak- en thuisloze mensen.

Goed voorbeeld
Erfdelen is een particulier initiatief dat potentiële bewoners van boerenerven koppelt aan elkaar en aan vrijkomende boerenerven. Het merendeel van de piekbelastende bedrijven staat in Gelderland (1803 bedrijven). Als een kwart hiervan zich vrijwillig laat uitkopen komen in Gelderland mogelijk zo’n 450 terreinen deels beschikbaar om woningen op te ontwikkelen. De gemeenten en provincies kunnen vooruitlopend op deze gebeurtenissen vast plannen maken om prefabwoningen te ontwikkelen. Zij kunnen hierbij eventueel optrekken met initiatieven als Erfdelen.

Unique selling points

• Prefabwoningen zijn snel te ontwikkelen en plaatsen

• De gemeente en provincie hebben zelf invloed op gebiedsontwikkeling en kunnen vooruit lopen op het vrijkomen van boerenerven.

Aan de slag

Lees hier meer over het initiatief Erfdelen en Buitendelen. Lees hier meer over de aanpak in gemeente Deventer.

Met alleen een woonplek heb je nog geen echt thuis. Vaak hebben voormalig dakloze mensen onvoldoende geld voor de inrichting. In veel gemeenten kun je bijzondere bijstand aanvragen voor inrichtingskosten. Maar dit is veelal een lening en de aanvraag kan weken duren. Een snel budget voor essentiële zaken als een vloer en gordijnen én spullen om naar smaak in te richten biedt uitkomst. Betrokken ondernemers of vrijwilligersorganisaties zoals stichting Present kunnen helpen bij het verhuizen, schilderen of mede zorgen voor goede (tweedehands) spullen. Maar je hebt nog snel steeds een budget nodig voor de aanschaf van goede spullen. Goedkoop is duurkoop.

Goed voorbeeld
In Gouda krijgen mensen die via Housing First gaan wonen een budget van € 5.000,-. Het budget staat bij de Housing First-werker, maar mensen mogen zelf besluiten waar ze het aan uitgeven (ook een housewarming is mogelijk). De deelnemers en medewerkers benadrukken hoe waardevol het is om, zonder al teveel gedoe, samen aan de slag te gaan om van een huis een thuis te maken. En hoewel sommigen het controversieel vinden, geeft de gemeente Den Haag middels hun 'Verhuisbox' financiële ondersteuning aan mensen die elders in het land een woning willen vinden.

Unique selling points

• Inrichtingskosten als gift in plaats van als lening voorkomt schulden en daarmee stress

• Zelf je huis inrichten draagt enorm bij aan een thuisgevoel

• Een budget voor inrichting is sneller dan bijzondere bijstand én bespaart dure uren van professionals die formulieren moeten invullen en controleren

Aan de slag

Meer weten? Neem contact op met Kansfonds of kijk voor vrijwilligersinitiatieven bij Stichting Present of Stichting Urgente Noden

Zie ook sleuteloplossing Borg en eerste huur

Woonkostentoeslag is een bijdrage in de woonkosten. Normaal gesproken kun je deze alleen krijgen als je inkomen plotseling en buiten je eigen schuld is gedaald. Een gemeente zou deze vorm van bijzondere bijstand echter ook toe kunnen kennen wanneer iemand een (particuliere) huurwoning heeft gevonden die net boven diens budget ligt. Door een maandelijkse toeslag toe te kennen, bijvoorbeeld naast een bijstandsuitkering, heeft een verhuurder ook meer garantie dat de huur betaald kan (blijven) worden. Met deze vorm van bijstand worden particuliere huurwoningen betaalbaar voor een grotere groep mensen en kan bespaard worden op opvang en zorg.

Goed voorbeeld
De Sociale Dienst Drechtsteden maakt op casusniveau succesvol gebruik van deze oplossing. Een alternatief dat ook wordt gebruikt is het aftoppen van de huur. De gemeente betaalt in één keer voor een bepaalde periode een deel van de huur aan de verhuurder, waardoor het maandelijkse huurbedrag dat overblijft voor de huurder lager wordt.

Unique selling points

• Investeren in woonkosten leidt tot reductie in zorgkosten

• De poule van woningen voor mensen met lagere inkomens wordt vergroot

• Bestaande voorziening die slechts hoeft te worden aangepast op voorwaarden

Aan de slag

Gemeenten kunnen de criteria voor woonkostentoeslag of bijzondere bijstand aanpassen. Meedenkkracht nodig? Neem contact op met het Instituut voor Publieke Waarden.

Veel bestaand vastgoed in Nederland heeft nu een andere bestemming, maar kan goed omgebouwd worden tot woningen. Denk aan ongebruikte kantoorpanden en scholen. Van de bouwopgave van 900.000 woningen extra in 2030, moet 15% komen uit de 'transformatie' van bestaand vastgoed. De overheid stimuleert hierom de transformatie van vastgoed naar woningen. Als je alleen vanuit financieel rendement kijkt naar het transformeren van bestaand vastgoed kan het niet altijd uit. Maar het kan wél uit als je meerekent hoeveel maatschappelijk (zorg)geld er nu omgaat in dak- en thuisloosheid. Maatschappelijke opvang kost gemiddeld zeker 12.000 euro per persoon, en veel mensen verblijven ongewenst in een dure voorziening voor beschermd wonen, omdat zij geen reguliere woning kunnen vinden. Dit geld kun je besparen door extra woningen te ontwikkelen in bestaand vastgoed.

Goed voorbeeld
In Den Haag is het kantoorgebouw het 'Juno-blok' getransformeerd naar woningen. De gemeente Den Haag heeft met partners het vastgoed omgebouwd naar 'kluswoningen', waarna kopers de afwerkingen op zich namen. Gemeente Leiden bouwde met partners in drie maanden een leegstaand ziekenhuis om tot woningen.

Unique selling points

• Ombouw is veelal goedkoper én sneller dan nieuwbouw

• Een gemeente kan zelf het bestemmingsplan wijzigen

Aan de slag

Lees hier meer over het 'Juno Blok' en over het voorbeeld in Leiden

Het klassieke woonladdermodel (straat, opvang, tijdelijke huisvesting, begeleid of beschermd wonen en tot slot zelfstandig wonen) werkt voor niemand. Toch is dat hoe we de hulp voor mensen die dakloos zijn van oudsher inrichten. Als je dakloos bent, kom je terecht in de maatschappelijke opvang. En als je geluk hebt krijg je na lange tijd uiteindelijk een eigen huis. Daar stoppen we mee. De grootschalige opvang verdwijnt. Dak- en thuisloze mensen die zich melden bij de gemeente krijgen een passende plek en tot deze gevonden is, worden ze opgevangen op een kleinschalige opvangplek. Dit biedt mensen bestaanszekerheid en bespaart maatschappelijk geld.

Goed voorbeeld
‘Wonen eerst’ in Den Bosch: dak- en thuisloze mensen die zich melden bij de opvang, krijgen zo snel mogelijk een passende plek aangeboden. Tot die tijd worden ze opgevangen op kleinschalige opvangplekken. De zorg en bestaanszekerheid wordt geborgd door de gemeente ‘s-Hertogenbosch en Maatschappelijke Opvang Den Bosch. In de regionale ketensamenwerking met onder andere woningbouwcorporaties en gemeenten staan niet de eigen organisatiedoelen, maar de gezamenlijke ambitie centraal: het beëindigen van dakloosheid in de regio.

Unique selling points

• Directe toegang tot permanente huisvesting

• Keuze en regie voor mensen

• Voorkomen beter dan genezen

Aan de slag

Kijk hier de aflevering van Kruispunt met Thijs Honig, directeur van de Maatschappelijke Opvang Den Bosch.

Zie ook sleuteloplossing Housing First